هجوم سپرده گذاران مؤسسه ثامن برای گرفتن اصل پول
بعد از سقوط خاک‌ریز اعتماد به بانک مرکزی، سپرده‌گذاران بیش از هر زمان دیگری احساس ناامنی می‌کنند. از طرفی مؤسسات مالی غیرمجاز سودهای کلان می‌دهند و عاقبت به وضعیت میزان و ثامن‌الحجج دچار می‌شوند و از طرف دیگر بانک‌هایی مثل ملت و تجارت و صادرات هم با رونمایی از نماد خود در بورس نشان دادند که اصلاً حال‌وروز خوشی ندارند. حالا قرعه به نام مؤسسه مالی و اعتباری ثامن افتاده است که تنها در چند ساعت به‌یک‌باره تا مرز ورشکستگی رفته است!
در سایت مؤسسه مالی و اعتباری ثامن این مؤسسه این‌گونه معرفی‌شده است: «مؤسسه اعتباری ثامن در تیرماه سال ۱۳۷۶ باهدف ارائه خدمات مالی و اعتباری فعالیتش را آغاز کرد که با توجه به موافقت‌نامه وزارت تعاون در تاریخ هجدهم دی‌ماه سال ۱۳۷۶ به‌صورت رسمی به فعالیتش ادامه داد. در حال حاضر با بیش از ۶۰۰ شعبه در سراسر کشور به فعالیت خود در بخش‌های صنعت، خدمات، کشاورزی، بازرگانی، تولیدی و … با افتتاح انواع حساب‌های پس‌انداز قرض‌الحسنه، حواله‌ای، سپرده‌های سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و بلندمدت با برخورداری از شرایط تعیین‌شده مطابق نیاز اقشار مختلف در قالب عقود اسلامی فعالیت می‌کند.»
اما در این توضیحات هیچ اشاره‌ای به مجوزهای بانک مرکزی نشده و در جدول مؤسسات مالی و اعتباری دارای مجوز، نامی از ثامن به چشم نمی‌خورد؛ اما چرا به‌یک‌باره این بانک دچار مشکل شد؟ در روزهای اخیر و از آخرین ساعات روز کاری چهارشنبه مردم با صف عجیب سپرده‌گذاران در مقابل شعب مؤسسه ثامن روبه‌رو شده‌اند که هراسان از آینده سرمایه خود درخواست دریافت پول‌هایشان را دارند. همین صف یعنی اینکه دیگر سپرده‌گذاران نیز احساس خطر کنند. برخی سایت‌های خبری در رابطه با علت وقوع این موج نوشتند: «انتشار خبری تائید نشده در برخی سایت‌ها و کانال‌های خبری مبنی بر ادغام مؤسسه اعتباری ثامن و بانک مهر اقتصاد در مؤسسه اعتباری کوثر و تشکیل بانک کوثر، سپرده‌گذاران مؤسسه ثامن را نگران کرده است.»
مؤسسه ثامن ادغام می‌شود؟
اما چطور این نگرانی موجب خروج سرمایه از این مؤسسه شده است؟ روز چهارشنبه سایت‌های خبری از یک بمب در حوزه بانکی خبر داده و نوشتند بعد از بمب خبری ادغام تعاونی وحدت (مؤسسه آرمان) و مؤسسه اعتباری ملل، یک بمب خبری دیگری منفجر شد و آن‌هم تشکیل بانک کوثر بعد از ادغام با مؤسسه اعتباری ثامن و بانک مهر اقتصاد است و با ادغام مؤسسه اعتباری کوثر که هم‌اکنون از بانک مرکزی مجوز دارد- و مؤسسه اعتباری ثامن و بانک مهر اقتصاد، یک بانک جدید در کشور تشکیل خواهد شد که جزو بزرگ‌ترین بانک‌های کشور خواهد شد.
با توجه به مجوز مؤسسه اعتباری کوثر، نام بانک جدید با عنوان بانک کوثر خواهد بود اما با توجه به منابع مالی فراوان مؤسسه اعتباری ثامن و بانک مهر اقتصاد، بانک جدید یکی از بانک‌های قدرتمند در کشور خواهد بود. با توجه به کثرت شعب این مؤسسات و بانک مهر اقتصاد، بانک کوثر حداقل ۱۲۰۰ شعبه خواهد داشت و پشتوانه قوی این بانک موجب قدرتمندتر شدن بانک می‌شود به همین علت هیچ‌چیز نگران‌کننده‌ای سپرده‌گذاران این مؤسسات را تهدید نمی‌کند. ادغام کوثر، ثامن و مهر اقتصاد موجب خواهد شد یکی از بزرگ‌ترین بانک‌ها از نظر تعداد شعبه تشکیل شود و اگر بانک کوثر با ۱۲۰۰ شعبه ایجاد شود و مشکلی بر سر ادغام‌ها پیش نیاید این بانک جدید هشتمین بانک بزرگ از نظر وسعت و تعداد شعبه خواهد بود و عملاً بزرگ‌ترین بانک خصوصی کشور تشکیل می‌شود. در صورت نهایی شدن ادغام‌ها، بانک کوثر در جدول تعداد شعب بانکی بالاتر از بانک‌هایی مثل رفاه کارگران، اقتصاد نوین، شهر، سامان، سرمایه، پست‌بانک و قوامین قرار می‌گیرد.
اما چرا مؤسسه کوثر و مهر اقتصاد دچار مشکل نشدند؟ همزمان با خبر ادغام، در شعبه هنگام مؤسسه ثامن سیستم ارائه خدمات دچار مشکل شده و موجب تجمع و اعتراض مراجعه‌کنندگان می‌شود. با انتشار گسترده فیلم و تصاویر این تجمع در شبکه‌های اجتماعی و همزمانی آن با خبر ادغام؛ شیشه اعتماد سپرده‌گذاران خیلی زود ترک می‌خورد و مردم از ساعات پایانی روز چهارشنبه به شعب این مؤسسه در سراسر کشور هجوم می‌برند تا دارایی‌های خود را خارج کنند. هرچند که این مؤسسه در واکنش به مشکلات شعبه هنگام واکنش نشان داده و می‌نویسد: «روز چهارشنبه شعبه این مؤسسه واقع در خیابان هنگام به‌دلیل بروز مشکلات سیستمی و شبکه‌ای از مدار خارج شد و به همین دلیل امکان پاسخگویی و ارائه خدمت به سپرده‌گذاران مهیا نبود و با تلاش تیم پشتیبانی امکان اتصال این شعبه به شبکه این مؤسسه فراهم نشد. با توجه به اینکه در روزهای اخیر بروز برخی مشکلات در نظام پولی کشور سبب بروز ایجاد ناامنی برای سپرده‌گذاران شده بود و برخی از سپرده‌گذاران باوجود درخواست مسوولان شعبه برای مراجعه به سایر شعب را نپذیرفتند و تجمع آنها سبب جلب‌توجه سایر مشتریان و حتی غیر مشتریان در منطقه شد، بدین‌وسیله به اطلاع سپرده‌گذاران می‌رساند امیدواریم مشکل شعبه مذکور به‌زودی برطرف شود و دوباره در مدار سرویس و خدمات‌رسانی قرار گیرد، در این مدت سپرده‌گذاران می‌توانند با مراجعه به سایر شعب از خدمات مؤسسه ثامن استفاده
کنند.»
یک شایعه ساده دردسرساز شد
روز پنجشنبه نیز این وضعیت در برخی از شعب ادامه داشت تا اینکه روز گذشته این موج فراگیر شده و مؤسسه ثامن را به مرز ورشکستگی بکشاند. این نگرانی موجب هجوم سپرده‌گذاران به شعب برای دریافت سپرده‌شده است. طبق پیگیری‌های خبرنگاران از مؤسسه ثامن، این مؤسسه در حال تزریق نقدینگی به شعب برای پاسخ به تقاضای سپرده‌گذاران است و مشکلی برای پشتوانه نقدینگی این مؤسسه وجود ندارد؛ اما قطعاً این رفتارهای هیجانی و غیرمنطقی می‌تواند برای یک مؤسسه اعتباری و حتی بانک بزرگ، چالش آفرین باشد زیرا بانک یا مؤسسه اعتباری در عملیات مالی خود از 100 درصد منابع، حداقل 10 درصد را برای سپرده قانونی و حدود 85 درصد را صرف اعطای منابع یعنی اعطای تسهیلات یا سپرده‌گذاری و سرمایه‌گذاری می‌کند و تنها 3 درصد منابع به‌عنوان ذخیره نقد در اختیار بانک است. در چنین شرایطی اگر فقط 5 درصد سپرده‌گذاران برای دریافت سپرده به بانک مراجعه کنند، بانک با چالش نقدینگی مواجه شود؛ بنابراین اطمینان مهم‌ترین مؤلفه برای بقاء یک مؤسسه اعتباری است. این نگرانی در حالی به وجود آمده که برفرض صحت خبر ادغام، خطری متوجه سپرده‌گذاران این مؤسسه نمی‌شود و صرفاً نام مؤسسه اعتباری یا بانک پذیرنده سپرده آنها تغییر می‌کند. مشابه همین اتفاق برای بانک تات رخ داد. دو مؤسسه صالحین و آتی در بانک تات ادغام و بانک آینده را تشکیل دادند اما سپرده‌ای در فرایند ادغام از بین نرفت. به نظر می‌رسد با توجه به اینکه فضا هم‌اکنون برای سپرده‌گذاران مؤسسه ثامن یک فضای مبهم و غبارآلود است، نیاز است، بانک مرکزی با اطلاع‌رسانی به‌موقع مانع از ادامه‌دار شدن این ماجرا شود. بانک مرکزی می‌تواند به‌صراحت اعلام کند که آیا برنامه این بانک برای مؤسسه ثامن ادغام است یا خیر و در صورت ادغام، چه تمهیداتی برای جلوگیری از بروز مشکل برای سپرده‌گذاران این مؤسسه در نظر گرفته است.
همچنین روز گذشته یک منبع آگاه در بانک مرکزی در گفت‌وگو با باشگاه خبرنگاران جوان گفت: گام نخست توافق برای ادغام مؤسسات برداشته‌شده و برای رسیدن به توافق نهایی در این خصوص، مذاکراتی میان مدیران این مؤسسات صورت گرفته است. تحقیقات کارشناسی به‌زودی به سرانجام خواهد رسید و نتیجه ادغام یا ادامه روند فعلی مشخص خواهد شد.
مؤسسه ثامن ورشکسته می‌شود؟
از ابتدای انقلاب (ظرف حدود 38 سال) تاکنون فقط 13 شخص حقیقی یا حقوقی بنا به قانون ورشکستگی، ورشکست اعلام‌شده‌اند! این در حالی است که به لحاظ حقوقی، یک شخص به‌محض توقف در پرداخت دیون ورشکسته تعریف می‌شود. بنا به این آمار، اقتصاد ایران باثبات‌ترین اقتصاد در همه اعصار است! به همین منوال است که یک بانک 49 برابر سرمایه‌اش بدهی دارد، دارایی‌هایش هم نقد شوندگی آن‌چنانی ندارد، اما هیچ فکری برای ورشکستگی احتمالی آن، مگر پمپاژ پول ارزان در بازار بین‌بانکی، انجام‌نشده است. بزرگوارانی به تواتر پیام می‌گذراند و با نگرانی درباره سرنوشت سپرده‌های بانکی‌شان می‌پرسند. سؤال آنها این است که آیا بانک‌ها ورشکسته خواهند شد؟ و درواقع منظورشان این است که ممکن است پشت شمارشگر برویم و متصدی نتواند سپرده ما را به ما بدهد؟ پاسخ این است: روی کاغذ هیچ بانکی ورشکسته نمی‌شود.
در واقع سیستم بانکی ایران از طریق یک بازار بین‌بانکی بسیار عمیق به‌هم‌پیوسته است. در سال 94 این بازار شاهد دو هزار هزار میلیارد تومان معامله بین‌بانکی بوده که عدد بسیار بزرگی است. درواقع در هر شب-یا واقعی‌تر بگویم هر ساعت- بخشی از سیستم کم و بخشی از سیستم زیاد می‌آورد و این باعث می‌شود همیشه کمبود یکی با زیاد بود دیگری در بازار بین‌بانکی پوشانده شود. هر جا هم که کل سیستم کم بیاورد بانک مرکزی چون پدری مهربان به‌کل سیستم از محل ذخایر اعطا می‌کند که این دومی مهم‌تر است.
چرا مؤسساتی مثل ثامن یا آرمان یا کاسپین به مشکل می‌خورند؟ چون به بازار بین‌بانکی دسترسی ندارند یا دسترسی اعتباری آنها به ذخایر بانک مرکزی محدود است. در واقع اگر اکنون اعضای هیات‌مدیره فرشتگان در زندان هستند و رئیس فلان بانک خصوصی آزاد و پر غرور از طرف بانک مرکزی اظهارنظر می‌کند تفاوت در بهتر بودن مدیریت آن مدیرعامل بانک خصوصی نسبت به فرشتگان نیست بلکه در دسترسی به بازار بین‌بانکی و ذخایر است و اگرنه هر دو به یک اندازه بد مدیریت شده‌اند.